De Slag aan de Peene

Hieronder een tekst van een vriend, Dhr. Jozef Tigges (uit Nederland) over die beslissende pagina van de geschiedenis van Vlaanderen. De tekst lijkt misschien een beetje lang... het is toch een SPANNENDE samenvatting !



" Een paar woorden ter verduidelijking van de historische samenhang:

Lodewijk de Veertiende maakte zich, aan het begin van zijn regeerperiode, grote zorgen over de korte afstand tussen Parijs en de noordelijke grens van zijn rijk.

Inderdaad, je zou je een voorstelling moeten maken van Frankrijk zonder het gebied dat nu de regio Nord-Pas-de-Calais vormt.
Parijs lag behoorlijk dicht bij de Franse noordgrens en was daardoor kwetsbaar voor invallen van vijandelijke legers. Daarnaast meende Lodewijk via zijn vrouw erfrecht te hebben op de Spaanse Nederlanden.

Maar wat had dat Hollandse leger daar eigenlijk te zoeken?

Goede vraag.

Het is vaak verwarrend, maar Vlaanderen en Frans Vlaanderen behoorden tot een groter gebied dat men de Spaanse Nederlanden of de zuidelijke Nederlanden noemde.

De toevoeging ‘zuidelijke Nederlanden’ ten opzichte van welk land?

Goed antwoord, het was ten opzichte van de noordelijke Nederlanden die in die tijd officieel de “Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden” werd genoemd. Ook wel “de Republiek” of “Holland”.

Het voormalige gebied van de zuidelijke Nederlanden beslaat de twee Franse departementen Nord-Pas de Calais en de huidige staat Belgie.

Onze twee noordelijke departmenten en Belgie hebben dus een gezamenlijke geschiedenis… En dat geldt ook voor de Vlaamse Belgen en de Walloniers…

Welnu, tijdens zijn vijftigjarig bewind behaalde Lodewijk de Veertiende kleine landwinsten, door stapje voor stapje, veldslag na veldslag, vredesverdrag na vredesverdrag, de gebieden van de zuidelijke Nederlanden in te nemen.

Het gebied dat Lodewijk heeft veroverd heet nu de Nord-Pas-de-Calais. Een naam die echter pas veel later voor dat gebied zou worden gebruikt.

In Holland keek men met een scheef oog naar de expansionistische politiek van de Fransen. Gallus amicus sed non vicinus, Fransen als vriend maar niet als buurman, was het gezegde in die tijd.

Op het moment van de slag bij Noordpeene is Frankrijk al 5 jaar in oorlog met Holland. In 1672, het rampjaar, vallen de Fransen met de Engelsen, ondersteund door de beide bisdommen Keulen en Munster zelfs al Holland binnen. U weet wel: radeloos, redeloos en reddeloos voelde Holland zich.

Het antwoord van de Hollanders op de oprukkende legers is het openen van de sluizen waardoor de waterlinie als laatste bastion werkt voor het belaagde Holland. Je kunt je de angst van de Hollanders voorstellen.

Daarop volgt een onrustige periode, de gebroeders de Witt worden in den Haag door het gepeupel vermoord. Het gevolg is dat een 22 jarige jongeman de macht krijgt. Willem van Oranje wordt eindelijk na het eerste stadhouderloze tijdperk, Stadhouder Willem III.

Lodewijk de Veertiende is zijn grote vijand.

Na het rampjaar besteedt Willem 5 jaar aan het smeden van allianties met geheel Europa tegen Frankrijk. Zelfs met Spanje, en dat 25 jaar na een vrijheidsoorlog van de Hollanders tegen de Spaanse koning, die 80 jaar duurde.

Het is dus niet verwonderlijk dat de jonge Willem III persoonlijk het opperbevel heeft over het Hollandse leger bij Noordpeene.

In het kort de aanleiding tot de veldslag bij Noordpeene:

Eind maart 1677 beleggen de Fransen de stad Sint Omaars; gealarmeerd besluit Willem van Oranje in te grijpen.

Waarom? Vanwege de ‘Hollandse oorlog’, ‘la Guerre de Hollande’ in Franse termen.

Aan het eind van de zeventiende eeuw is het verzwakte Spanje niet meer in staat om veel oorlogen op meerdere fronten te voeren. De positie van Spanje in de zuidelijke Nederlanden is ronduit zwak. Voor de Hollanders vormen de zwakke zuidelijke Nederlanden een geschikte bufferstaat tegen de Fransen. Spanje sluit een verdrag met Holland tegen de dadendrang van de Franse koning, maar de Spanjaarden hebben maar weinig troepen beschikbaar. Daardoor bestaat het grootste deel van het beschikbare leger van de anti-Franse coalitie uit Hollanders.

Dus grijpen de Hollanders in om het nabij kruipen van de Franse grenzen, steeds dichterbij Holland, te verhinderen. De Fransen dicht bij hun zuidgrens is voor de Hollanders onbespreekbaar.

Lodewijk is niet bij zijn leger. Hij geeft zijn broer, Philip van Orleans, opdracht om Sint Omaars te belegeren.

Wanneer Philip van Orleans in de gaten krijgt dat de Hollanders er aan komen, staat hij voor een moeilijke keuze: wat te doen?

Hij besluit Sint Omaars met zijn leger te verlaten en de Hollanders op een plaats waar een slag mogelijk is, te treffen.

De Fransen verlaten, op een kleine achterhoede na, dus Sint Omaars. Zij trekken voorbij Arques, volgen de oude Romeinse heirbaan van Sint Omaars naar Cassel (een gedurende het hele jaar begaanbare weg). Zij trekken langs Renescure. En daar richten zij op 9 april hun hoofdkwartier in, bij de kleine abdij van Woestijne. Voordat zij de slag zullen leveren.

Die plek is tegenwoordig wereldberoemd. Want op de plek van de voormalige abdij van Woestijne staat tegenwoordig de Bonduelle groenten en conservenfabriek!

De priester van die kleine kloostergemeenschap van… nonnen, ziet voor zijn kloostermuren 20000 soldaten arriveren en wordt ongetwijfeld zeer bang voor zijn hachje en dat van zijn kloosterlingen. De Fransen waren immers de vijand in dit gebied wat nog onder de Spaanse Nederlanden viel.

Dat is de reden dat hij zich uitslooft om te collaboreren met de Fransen, hij geeft overdreven veel informatie over de omstandigheden van het terrein, de rivieren die het gebied begrenzen en de plaatselijke moerassigheid.

Informatie die de Fransen zeer van pas komt…

De Fransen trekken verder, als eersten komen zij aan op het toekomstige slagveld. Zij nemen stellingen in tussen de heuvels van Ebblinghem en de Balenberg bij Noordpeene.

Dat slagveld zou natuurlijk ook op een andere plek kunnen liggen. De omstandigheden, de tactiek en de gunstige ligging zorgen ervoor dat het hier zal plaatsvinden.Hoewel Noordpeene een aardig dorp is, de inzet van de slag is het niet. De inzet van de slag is de stad Sint Omaars.

Trouwens, men zou het de slag van Sint Omaars kunnen noemen. Vreemd dat de geschiedenis die naam niet heeft vastgehouden. De slag is wel bekend onder de volgende namen: de derde slag van Cassel, veldslag van de Peene of de slag om de Cassel vallei.

Wij gaan terug naar zaterdag 10 april 1677 in de namiddag.

Het Hollandse leger heeft zijn posities ingenomen tussen Bavinckhove en Noordpeene, langs de Peenebeek. De Fransen, eerder aangekomen benutten de voorsprong om de bruggen onklaar te maken.

De Hollanders nemen het initiatief, gaan er direct tegenaan. Zij willen de Romeinse weg tussen Cassel en Watten bereiken. De enige weg in dit gebied die begaanbaar is in deze natte aprilmaand. En op die manier ontwijken zij het moeras en het woud langs Lederzeele en Watten om Sint Omaars via Nieurlet te bevrijden. Een goed idee van de Hollanders, en zeker omdat de Fransen in het gebied in de minderheid zijn.

Maar toch, de linkervleugel van de Fransen, onder commando van de uitstekende maarschalk de Luxembourg lukt het om onze Hollandse vrienden terug te drijven. Het is bijna meelijwekkend dat zij hun kampement tegen het vallen van de avond weer onverrichter zake moeten opzoeken.

Vóór het daglicht geeft Willem van Oranje het bevel opnieuw aan te vallen. Weer zijn de Hollanders de eersten. De cavalerie bestaande uit 19000 man te paard, verzamelt zich op de Tom-heuvel. Stel je het gedrang eens voor!

De marsorder luidt: Val opnieuw aan in de richting van Noordpeene. Een kapitale blunder van Willem, want hij zendt zijn cavalerie rechtstreeks het moeras in…
Hij maakt nog een tweede fout. Want door deze aktie verzwakt hij de linkervleugel van zijn leger, aan de kant van Bavinckhove. Dat hebben de Fransen direct in de gaten. Dat is het moment dat de musketiers van de koning een beslissende tegenaanval ondernemen.

Tegen 14.00 uur slaat het uur des doods en de zege voor de musketiers. In korte draf snellen zij in de richting van de Lyncke beek en stappen van hun paarden. Voor het komende bloedige treffen gaan zij te voet, als infanterie. Oorlogskreten slakend bereiken de musketiers de modderige velden langs de Lynckebeek en storten zich op de vijand. Oorverdovende salvo’s verlichten de Hollandse linie. Veertig musketiers lopen vast in de zuigende modder, maar de geestdriftige aanval wordt daardoor niet gebroken.

Tot aan de rand van hun rijlaarzen staat het water maar de onverschrokken musketiers gaan dóór en zetten voet op de tegenover liggende oever. In man tot man gevechten slaan ze de vijand terug en sabelen zonder genade elke man neer die niet vrijwillig vlucht.

Een eigenaardigheid doet zich voor: De tegenstanders vluchten hals over kop. Slechts een handvol musketiers blijft op de veroverde plek achter, terwijl de hoofdmacht de beek weer oversteekt om hun paarden op te halen. Die beweging wordt door de achterop komende Franse versterkingen uitgelegd als een wanordelijke vlucht. Onder die soldaten ontstaat een begin van paniek. Zij vragen zich angstig af waarom de aanvalslinie van musketiers zich zo angstig lijkt terug te trekken. Maar de twijfel verdwijnt snel als blijkt dat de aanvallende musketiers, gevolgd door hun achterhoede de afgetuigde en verslagen vijand opdrijft richting van de Muste Hoek.

Alweer een verpletterende verassing voor de vluchtende Hollanders: zij weten niet van het bestaan van een tweede beek op hun vluchtpad!

Dat is de Lyncke. Het keerpunt van de slag…

Je blijft je verbazen: de Hollanders schijnen heel slecht op hoogte te zijn van het gebied…

Het is in dit gebied tussen Noordpeene en Zuytpeene waar de hoop van Willem van Oranje, het tegenhouden van de oprukkende Fransen in de zuidelijke Nederlanden, in rook op gaat. Het is ook in dit gebied waar honderden Hollanders sneuvelen.

Het wordt een wanordelijke aftocht.

Te zien op het grote schilderij van Vandermeulen, een Vlaamse schilder in dienst van de Fransen: De Hollandse troepen vluchten over de Tom-heuvel, via Wemaers-Cappel… De Fransen achtervolgen ze tot aan Steenvoorden en laten ze er daarna tussenuit knijpen.

Na twee dagen van vijandelijkheden zijn aan beide zijden minstens 4000 man gesneuveld.

De Fransen moeten het werk nu afmaken en hervatten op 14 april weer het beleg van Sint Omaars. De stad blijft zich moedig tot 20 april verdedigen, waarna de stadspoorten voor de Fransen worden opengezet. De Audomarois –de inwoners van de streek en de stad- én de aanwezige kleine hoeveelheid Spaanse troepen hebben zich met de moed der wanhoop verzet. Zonder twijfel in afwachting van Hollandse of Spaanse versterkingen die maar niet komen opdagen.

Als gevolg van de Franse overwinning wordt het hele gebied rond Sint Omaars, en een deel van het graafschap Artois, met de steden Aire sur la Lys en Therouanne.
Ieper en Roeselare zullen in 1713 worden teruggegeven.

Het lot van de steden Saint Omer, Cassel, Hazebrouck en Bailleul wordt beslist op het slagveld tussen Noordpeene en Zuytpeene.

Conclusie. In 1678 worden de verdragen van Nijmegen getekend. Die verdragen regelen de gevolgen van de slag van Noordpeene en maken een officieel eind aan de ”Hollandse oorlog’’, die van 1672, met onderbrekingen, tot 1678 voortduurde.

Een onterecht onbekende veldslag die toch grote veranderingen met zich mee bracht!

Sindsdien heette dit gebied tot aan de Franse revolutie: de Franse Nederlanden.

Daarna werd de huidige naam ingevoerd.


Hoe ging het verder met de verliezer?

Willen van Oranje trouwde later dat jaar met zijn nichtje, de Engelse prinses Mary Stuart. De dochter van de katholieke koning Jacobus (James) II van Engeland. In 1688 valt Willem met een groot leger Engeland binnen. Een krijgmacht van 500 schepen en 40.000 manschappen. Koning Jacobus de tweede vlucht naar Frankrijk. Na een triomfale intocht in Londen worden Willem en Mary koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland…

Een bekend Nederlands gezegde luidt: “elk nadeel heb ze voordeel”, De vrede van Nijmegen bracht de Nederlandse handel veel voordeel, belangrijke havenrechten werden verworven. En dat in ruil voor een gebied dat nooit bij de Republiek van de Verenigde Nederlanden hoorde. De Hollandse handelsgeest ten top. "

Waar zijn deze foto's genomen ?

In het Musée de Flandre te Kassel...






"De Slag om Cassel"...de inzet van de Slag was toch Sint-Omaars
en de slag heeft plaats gevonden tussen Noordpeene en Bavinchove...

Kent iemand de reden(en) van de Franse invasie binnen de Noordelijke provincies (Verenigde Provincies) in 1672 ?
De Fransen hadden net Rijsel veroverd, en 4 jaar later vindt men Lodewijk XIV in...UTRECHT (zijn hoofdkwartier) !!??
Sint-Omaars, Kassel, Hazebroek, Steenvoorde en Belle waren toch nog niet ingepalmd en Lodewijk ging ten Noorden van de Grote Rivieren (schilderij van Van der Meulen hierboven) !! Ik begrijp echt niet.

De Peenebeek zoals ze was waarschijnlijk zaterdag 10 en zondag 11 april 1677...