Oudste vermelding van de taalgrens

Wat is de overeenkomst tussen Philippe Ducourant en Karel De Grote (Charlemagne)?

Het antwoord op deze, misschien wat onverwachte maar beslist intrigerende vraag is: allebei stuurden ze hun nageslacht naar het noorden opdat ze ondergedompeld zouden worden in de taal van hun voorouders.

De mij alleroudste bekende vermelding van de taalgrens tussen het (toen nog) Oud-Frans en Oud-Frankisch stamt uit de 9e eeuw. Deze grens lag nog een flink stuk ten zuiden van de huidige taalgrens, d.w.z. de zuidgrens van het deel van Vlaanderen dat in 1713 naar Frankrijk werd overgeheveld. Sporen van dit gebied zijn natuurlijk goed herkenbaar in de toponiemen, met plaatsen als Dennebrœucq, Reclinghem, Fauquembergues, Wicquinghem, Maninghem, Widehem, enz. In deze streken werd er in de 9e eeuw zeker nog een Oud-Frankische taal gesproken. De alleroudste taalgrens verliep van Etaples, via Montreuil (de Kwinte), Bethune en Rijsel/Lille tot aan de Schelde. De Aa en de Leie lagen dus volledig in een Germaans taalgebied.

Karel De Grote sprak Oudfrans (dat toen net aan het ontstaan was) en ook Latijn, maar hij was ook bijzonder geïnteresseerd in zijn eigen moedertaal (lingua propria), al is er tegenwoordig zeer weinig over bekend. Zijn biograaf Einhard schreef dat hij zijn moedertaal niet goed beheerste, omdat hij deze nooit als kind had geleerd.

De Franken (en de andere Germaanse stammen die onder Karel De Grote werden verenigd in een rijk) spraken uiteenlopende Germaanse talen, die wel onderling verstaanbaar waren. Karel De Grote gaf aan zijn geleerden de opdracht om een grammatica voor zijn moedertaal op te stellen, en waarbij er elementen uit het gehele Germaanse taalcontinuum werden overgenomen. Ook liet hij Oudgermaanse heldenlieden e.d., die mondeling overgeleverd werden, ook opschrijven. Helaas zijn al deze geschriften verloren gegaan. Het is ook in die periode dat het Oudnederlands (doorgaans synoniem met Oudnederfrankisch) ontstond.

Maar een opmerkelijk feit over deze keizer was dat hij wenste dat zijn zonen, die meestal in Parijs verbleven, zijn moedertaal beter zouden leren. Hij klaagde dat er in Parijs te weinige moedertaalspreker waren. Daardoor was hij verplicht om zijn zonen een heel eind naar het noorden te sturen, naar "streken waar de bevolking nog actief die taal sprak". Daarmee bedoelde hij niet Aken of andere plaatsen, maar de toenmalige taalgrens. De vermelding hiervan kan ik niet onmiddellijk terugvinden, maar als er sommige geïnteresseerd zijn in een bibliografische referentie, dan wil ik het wel eens terug opzoeken.

In elk geval was zijn vrees dat zijn moedertaal niet standvastig zou zijn in de regio's waar de Franken geromaniseerd waren, terecht, evenals zijn aanpak (namelijk zijn nageslacht naar streken sturen waar de Franken nog niet geromaniseerd waren, om ze onder te dompelen in hun eigen taal en cultuur). En dat is precies wat Philippe ook heeft gedaan

Op andere foras heb ik wel eens gelezen dat de Somme de oude grensrivier vormde tussen het Frans/Romaanse taalgebied en het Vlaams/Germaanse. Is dit correct?