Sint-Omaars in Vlaanderen of in Artesië ?

Reiziger schreef:

Sint Omaars was vroeger een Vlaamse stad. De laatste Graaf van Vlaanderen Lodewijk van Malle er stierf. Zijn dochter trouwde met de Hertog van Bourgondië. Nadien behoorde St Omaars Artesië toe en dus het Departement du Pas de Calais. Hoe is het gebeurt en waarom weet ik niet. Misschien wilden de Hertogen van Bourgondië dat de grens tussen die twee bezitten van hen gelijk aan de taalgrens werd ???

Destijds (15de eeuw) waren Sint-Omaars en Vlaams-Artesië (tussen Sint-Omaars en Kales) Vlaamstalig... Het was dus niet de huidige taalgrens...

Weet iemand iets daarover (waarom Sint-Omaars behoort Artesië toe) ?

Over dit item bestaan er héél wat interessante geschiedkundige werken, waarvan ik er enkele, volgens mijn bescheiden mening de bijzonderste, in mijn bibliotheek heb staan. Ik probeer alvast eens om een relevant maar duidelijk overzicht op te maken van de feiten en hun gevolgen. Laat het jullie duidelijk zijn dat het in ieder geval heel wat studiewerk vraagt teneinde geen onzin op dit forum te publiceren. De bedoeling is om een getrouwe weergave van het gebeuren te schetsen. Uit recente gesprekken met ons forumlid Pieterheyn weet ik dat ook hij aardig onderlegd is in verband met dit thema.
Pieterheyn, of vergis ik me ?? Ik dacht van niet

Ik kijk er naar uit om je overzicht hier te lezen Eversam. Lijkt me zeer interessant.

Op de...Grote Markt van Sint-Omaars gelezen (en gefotografeerd) :

(...) "Saint-Omer in de Middeleeuwen een belangrijke Vlaamse lakenstad was".

De grenzen van Vlaanderen zijn toch met regelmaat gewijzigd gedurende eeuwen maar is of zijn er officiële versies ?

Sint Omaars vindt zijn ontstaan in de 7e eeuw als Sithiu (Sithieu of Sitdiu) onder impuls van een Normandische geestelijke Audomarus (Omaar of Odemaar) die op die locatie de Sint-Bertinusabdij stichtte. De abdij ontleent haar naam aan Bertinus van Artesië, die er als metgezel van Audomarus werkzaam was. Omstreeks de 10e eeuw kreeg de plaats haar huidige benaming Sint-Omaars. Samen met het graafschap Artesië kwam Sint-Omaars in 932 in het bezit van de graven van Vlaanderen, in de 12e en 13e eeuw kende de lakenindustrie er een zéér expansieve bloei. Tijdens zijn grote bloei periode was Sint-Omaars zelfs de eerste stad in het Westen aan wie in 1127 officieel stadsrechten verleend werden.



Nadien moest de stad zijn leidinggevende positie in de lakenhandel afstaan aan Brugge.
Nadat graaf Boudewijn IX van Vlaanderen in 1205 onder geheimzinnige omstandigheden verdween toen hij als keizer van Constantinopel een veldtocht tegen de Bulgaren ondernam, werd zijn oudste dochter Johanna door koning Filips II August van Frankrijk naar Parijs over gebracht. Aanvankelijk verliepen de eerste jaren van het bewind (1194 – 1205) van Boudewijn IX in een aanhoudende strijd met zijn leenheer, de Franse koning Filips II August, die enkele jaren voordien (1191) de hand legde op het zuidelijke deel van Vlaanderen - Artesië. Na een reeks nederlagen keerden de krijgskansen voor Filips II, waardoor hij in 1194 een groot deel van Artesië weer aan de graaf van Vlaanderen moest afstaan.
Het was voor de ambitieuse vorst dus van groot belang dat deze erfdochter onder zijn controle werd gebracht. Hij koppelde haar aan de Portugese prins Ferrand, in wie hij een zéér gemakkelijk te manipuleren toekomstige graaf van Vlaanderen zag.
In 1212 mocht het jonge paar de Vlaamse troon overnemen van Johanna's oom (broer van Boudewijn IX) Filips, markgraaf van Namen en tijdelijk regent van het graafschap. Die overname gebeurde echter niet vooraleer Filips II hen een verdrag voorlegde, waarbij zij verklaarden om de steden Sint-Omaars (Saint-Omer) en Ariën (Aire-sur-la-Lys) aan Frankrijk af te staan. Het Verdrag werd op 25 februari 1212 te Pont-à-Vendin, een Vlaams-Artesisch grensplaatsje op de Deule tussen Lens en Rijsel, ondertekend. Sint-Omaars ging aldus door dit verdrag van Pont-à-Vendin definitief voor Vlaanderen verloren en werd één van de hoofdplaatsen van het nieuw opgericht graafschap Artesië.
Ferrand van Portugal probeerde de stad terug te winnen maar hij werd verslagen in de Slag bij Bouvines - 27 juli 1214.



Niettegenstaande deze afsplitsing bleef de stad in belangrijke mate binnen het economische netwerk van de Nederlanden.
In 1384 kwam Sint-Omaars onder het bewind van de hertogen van Bourgondië, maar bij de Vrede van Nijmegen - 1678 werd de stad opnieuw aan Frankrijk afgestaan. Met de Vrede van Nijmegen bedoeld men in het Nederlands het Vredesverdrag dat op 11 augustus 1678 in Nijmegen gesloten werd tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Frankrijk dat tevens een einde maakte aan de vijandelijkheden tussen de Republiek en Frankrijk.
Dit had ondermeer als gevolg dat Ath, Binche, Charleroi, Gent, Kortrijk, Oudenaarde, Zoutleeuw, Het land van Waas, Limburg,Overmaas en Veurne opnieuw aan de Spaanse Nederlanden toekwamen.
Franche Comté, Aine, Bailleul, Bavai, Bouchain, Cambrai, Condé, Ieper, Kassel, Maubeuge, Menen, Poperinge, Saint-Ghislain, Saint-Omer, Valenciennes, Waasten en Wervik bleven na de innames Frans bezit en een hele reeks "Duitse" gebieden komen voortaan onder Franse invloed: ondermeerde Elzas, Lotharingen, Bouillon en Freiburg.



De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden - in het Latijn: "Belgica Federata" - was de naam van de republiek die in 1588 is uitgeroepen tijdens de Tachtigjarige Oorlog op het grondgebied van wat nu ongeveer Nederland is. Deze kleine republiek verwierf in de 17e eeuw, die men als de Gouden Eeuw is gaan bestempelen, grote politieke, maar vooral economische macht. Zij speelde geruime tijd een hoofdrol op het wereldtoneel. Het einde kwam met de inval van de Franse troepen in 1794-1795, al was de neergang al lang daarvoor begonnen. Vermeldenswaardig is wel het motto der "Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden"

"Concordia res parvae crescunt" - "Eendracht maakt macht" !!

Internationaal wordt met de Vrede van Nijmegen meerdere samenhangende verdragen bedoeld die in de periode 1678-79 in Nijmegen afgesloten werden om een einde te maken aan de "Hollandse Oorlog".
Doordat Frankrijk en de Nederlanden vrede sloten, zagen ook Spanje en de Duitse keizer zich verplicht de Franse macht te erkennen. De toegevingen aan Frankrijk werden in de daaropvolgende decennia, bij de Vrede van Rijswijk - 1698 en bij de Vrede van Utrecht - 1713, gedeeltelijk teruggenomen.

Uitstekende opmerking !!

Het lag uiteraard in mijn bedoeling om via die laatste zinsnede dergelijke reactie uit te lokken

Wat heeft onze regio toch een boeiende geschiedenis, ONWEERLEGBAAR !!!
Komen onze regio's op lange termijn ooit terug samen ???

Beginnen we met bomaanslagen zoals in Corsica ?

Dat zijn wel erg doorslag gevende argumenten die je daar wilt aanwenden.
Nu ja, Parijs is uiteraard geducht voor elke Corsiacaanse actie !!
De beste verdediging is inderdaad de aanval

Indien je goed kijkt naar de kaart van de 7 provincies dan zie je dat de stad Gelder buiten de Noordelijke Nederlanden valt. Het ganse kwartier van Roermond ook genaamd Gelderland/Gelre behoorde tot de Zuidelijke Nederlanden.

Gelderland was ook één van de 11 staten in de Zuidelijke Nederlanden.

Hierna volgen de ondertekenaars van het constitutie van 1790 van de Vereenigde Nederlandse staten gebaseerd op de Amerikaanse Revolutie, die haar constitutie baseerde op de unie van Utrecht(1579) en de plakkaat van Verlaetinge (1581). De vorm is dan ook bijna volledig conform met de Noordelijke Nederlanden.

"Aldus gesloten, gedaen ende vastgestelt binnen Brussel, in de algemeyne vergaederinge der Vereenigde Nederlandsche Staeten; door de ondergeteeckende Gedeputeerde van de Staeten onder goedkeuringe van hunne Committenten, den 11 January van het jaer duysent seven hondert negentig, ten twee uren s’morgens.

Waeren ondertekent:

BRABANT.

C. François, Évêque d’Anvers.
Godefridus, Abbas Tongerloensis.
Lannoy.
E. Coloma.
J.-F. Baelmans.
A.-M. Van Halen.
A.-H.-J. Van Wamel.

GELDERLAND

J.-B. Syben

VLAENDEREN

Joannes Pameleirre, Abbas Ninoviensis.
E. Prisie, Abbé d’Eeckhoutte.
J. Castel sam Pietro, Député du Clergé de Gand.
P.J. De Pauw, Chan., Député du Clergé de Bruges.
Le Marquis de Rodes.
Le Comte d’Hane de Steenhuyse.
J.P. Roelandts, Pen..
De Schietere Caprycke.
M. Pyl du Fayt.
J. De Lannoy.
Eugene van Hoobrouck, Député de la Châtelenie d’Audenarde.
J. De Smet, Député du Pays d’Alost.
C.J.J. De Grave.

WEST-VLAENDEREN

C. Heddebault, Abbé de S. Jean au Mont.
Vander Stichele de Maubus.
F. Van der Meersch.

HENEGAUW

Benoit Alavoine, Abbé de Saint-Denis.
Charles Comte de Thiennes de Lombize.
Le Chevalier de Bousies.
Gendebien.

NAEMEN

Grégoire, Abbé de Waulsort.
Le Baron de Neverlée de Baulet.
De Cauwer.
Fallon.

DOORNICK

De la Hamaide, Prévôt de Tournay.
Tassin.
Mourcou.
J.B. Vinchent.
Van der Gracht.
Longueville.
H.B.J. Defruez.
J. Hersecap, premier Pensionnaire de Tournay.

(6)

TOURNESIS

A. Van der Dilft, doyen député du Tournesis; De Sourdeau; G. Macau

MALINES

R.J. De Brouwer; J.-Josephus Van Kiel; J.-C. De Nelis; J.-Andréas Lambrechts

Dit tractaet van Unie is door de Staeten der respectieve Provincien geratifceert geweest, gelyk het blykt door de originele actens alhier gesien, geexamineert ende ter Greffie gedeposeert. In teken der waerheydt hebben Wy Gedeputeerde der geseyde Provincien dese getekent. Ende sal een dobbel in originali worden gelevert aen iedere Provincie, om gedeposeert te worden ter Greffie der reespective Staeten."

http://webh01.ua.ac.be/storme/vereenigdenederlandschestaeten.html

Er zijn 11 staten in de Zuidelijke Nederlanden zonder de verloren gebieden aan Frankrijk. Limburg en Luxemburg waren wellicht niet aanwezig of betrokken bij de Brabantse omwenteling. Het Prinsbisdom van Luik scheidde hen ook van de andere staten.

Hier is een artikel over de munt
http://www.egmp.nunaar.be/artikels/Muntkl11A.pdf

Je leest ook dat de munt de spreuk concordiae draagt en over de voorstelling van "eendracht maakt macht", (=de bundel van 11 pijlen).
Op de andere munt van de omwenteling staan de 11 schilden van de 11 staten

Zoals u kunt zien op deze oude kaarten van de databank ligt St Omaars in Artesië

http://www.wdl.org/en/item/140/zoom.html
http://www.wdl.org/en/item/2685/zoom.html

Ik las ooit een artikel over de databank in het krantje Metro. Oké er zijn misschien niet zoveel kaarten over Frans Vlaanderen, maar ze zal nog wel uitbreiden. De interessantste kaart van de Nederlanden is momenteel deze van Antwerpen omdat deze kaart naast de plaatsen ook de grenzen weergeeft van de verschillende heerlijkheden en de verscheidene lusthoven of kastelen rond Antwerpen die werden gebouwd door de rijke kooplieden van de stad. Uiteraard zijn vele lusthoven verdwenen, maar sommige bleven bestaan bv. Middelheim en Sterck(shof).
http://www.wdl.org/en/item/1102/zoom.html

Bij de franse kaart moet je ook eens een oog werpen op Hertogdom Luxemburg en meer bepaalt op de Belgische Oostkantons.

St Vith wordt op de kaart aangeduid als St Wyt. De stippellijn geeft de grenzen aan

Handwerpen schreef:Zoals u kunt zien op deze oude kaarten van de databank ligt St Omaars in Artesië
http://www.wdl.org/en/item/140/zoom.html
http://www.wdl.org/en/item/2685/zoom.html

Geweldig ! Van harte bedankt Handwerpen.

Op een toeristisch bord in Sint-Omaars : "La Flandre compte au nom de ses villes Tournai, Gand, Cambrai, Bruges et Saint-Omer."
Idrisi, La première Géographie de l'Occident, vers 1150.

Op de webstek dbnl.org gelezen :




Meer lezen : http://www.dbnl.org/tekst/ryck002nede01_01/ryck002nede01_01_0017.htm

Volgens wikipedia ligt St Omer inderdaad in Artesië; Het behoorde wel een lange tijd toe aan het graafschap Vlaanderen juist zoals de andere steden van Artesië en Bonen.

In 1200 werden Aire en St Omer terugegeven aan het graafschap Vlaanderen door Philips August.
Dezelfde Franse koning nam echter St Omer en Aire terug in wanneer Johanna van Constantinobel en haar echtgenoot zich in Parijs bevonden om de eed van trouw af te leggen. Het conflict escaleert daarop en de echtgenoot van Johanna probeert Aire en St Omer terug te winnen met de steun van de Hertog van Brabant Hendrick I, Keizer Otto IV getrouwd te Affligem met Maria van Brabant, Jan zonder Land van England en de Graaf van Bonen.
Echter verliest de Vlaamse graaf in de slag van Bouvines waardoor de jonge Johanna van Constantinobel een zeer nadelig verdrag moet tekenen en de muren van de verschillende Vlaamse steden moesten worden afgebroken. Wat echter niet wil zeggen dat Johanna onder haar gezag nieuwe handelsverdragen met England sloot waardoor de tweede ronde werd ingezet tussen de vazal en de leenheer. De guldensporenslag waarin de allianties grotendeels bepaald werden door de vete tussen de kinderen van Marghareta van Constantinobel de Avesnes en de Dampierres.
Nadien heb je heel dat gebeuren rond de opvolging rond Artois tussen Robert en Mahaut. Robert vluchte naar Namen, Brabant en vervolgens naar England; Namen zou aangevallen worden door de bisschop van Luik die samenwerkte met Frankrijk en het hertogdom Brabant werd aangevallen door een grote alliantie tussen Frankrijk en de oostelijke buren van Brabant waaronder Loon, Luik, Keulen,... Het hertogdom Brabant kreeg echter massale steun en wist gans het hertogdom stand te houden.
Kamerijk de bisschopsstad van Henegouwen van het Heilig Roomse rijk werd ingelijfd bij Frankrijk.
In 1340 sluiten Vlaanderen(indirect Namen), Brabant (indirect Limburg), Holland (indirect Zeeland) en Henegouwen het eeuwigdurend verbond tegen de expansiepolitiek van Frankrijk en steunden ze Edward III van England in de strijd om de Franse troon tijdens de 100 jarige oorlog.

Een Vlaamse voorstad van Sint-Omaars (dus buiten de oude versterkte stad) : le Haut Pont, een buurt langs het kanaal, in het Frans-Vlaamse moeras. Tot de jaren 1900 praatte men het Frans-Vlaams in deze buurt...

Hier is een lied van de tuiniers van Haut-Pont en Lyzel, het gaat over hun bezigheden en dagelijks leven.

(Ik heb het gevonden in een artikel van de Heer Baron J-B. Siméon, prefect van het Kalesdepartement - gepubliceerd in 1821 in "Mémoires de la société royale des Antiquaires de france", T.3)

Aenhoort alle vrienden wat ik uw singhen sal
T'is van ons ambacht ils wils weten
Noch eenkeer aenhoort alle vrienden
Wat ik uw syngen sal
Ten is gen vrient ongeral
Hu is van spilten en spaen
En ook vaen zaëyen en mayen
Alteyt le werck en evensuel
Ten is woor waeer geen kinderspil
Alle de brouker gens weeten ewel.

Die eegen is ooks waer dat syn wy wel gewaer
Als wy des mutten Voorstreeken
Die eegen is oks waer dat syn wy wel gewaer
Sy volgen de peerden naer
Daer toe syn wy gebooren
Geen mergte en iser verlooren
Gedam ter eere van Jesus soet
Die ons sal geeven teuwigh goet
Twelke ik veele costen moet.

De greepe verstaet die is ook booven marrht
Als wy daer mede gaen poupen
De greepe verstaet die is ook booven macht
Jeyst ook hoc het metons sal gaen
Sy neemen dat soo by reeken
Wyt vrecse van osis werck te breeken
Wysteken de greepe al in den grondt
Stacken die weegen houdert poudt
Haelen wy daer nyt metter stoudt.

Als de aerde op het landt it geleydt sire van yan
Geddroogt van on se sonne mede
Als de aerde op het landt it geleyt sire van yan
Wy gaen met het alla en in den handt
Alle ons de aerde te roerren
Orer planken monten wy voeren,
Wieet, dit wielt-je die rolt alle soo licht
Al is de sacke van grest gewicht
Herloop gelick een schit.

Wy wercken met vley en het herte verbleyt
Als men siet het schoone weer
Wy wercken met wley en het herte verbleyt
Als men siet den moyen tydt
Vol van courage en genach ten
Men peyst ep geen versuchten
Men toop met shair al en den hoet
Om te gaen wercken metterspoet ,
Elkendeen wet wat sy doen moet.

De ruken syn of en sy syn wel vermoort
Men hoort gedeurig van sprecken
De ruken syn af en sy syn wel vermoort
Sy maken ons selve vervaert
Sy syn soo hart als streenen
Men kunt met beter meenem,
Men moet daer opstaen met gewelt
Gelyck als men de ossen velt
Peys ook dat ons sylt gequelt.

Alle soorten van zaet zayen wy vroegt en laet
In maerte ende audere tyden
Alle soorten van zaet zayen Wy vroegt en laet
Tist goone die ons al quaeme te baute
Men zayt in aile saisoenen
Wy hebben sur altydt van doen
Van dese vrachten op de sen sydt
De welcke die macken ons profit
Tit tgnoone die ons verblydt.

De vrouwjens inctmin vaeren dyk ayt dyk in
Om hanne goet te gaen harlen
De vrouwjens inctmin vaeren dyk nyt dyk in
Met courage en bleyden sin
Die andere die gaen askerreen
Seggen sy govaere gy gelaen seer
Ya seggen sy met soete spraeck
Um eem matje olie my verstaet
Siet daer is eene schoone baet.

Wy gaen met ons goet gehul wel gemoet
Om te verkoppen tot Berghen
Wy gaen met ons goet gehul wel gemoet
Tot Dunkerken oek met verspoet
Naer Cales et Grievelynghe,
Over al met schoone dynghen
Niet met caffé noch chocolade
Maer wel schoone bloem cools en salade
Enoe anjoens en het caetera.

Ik heb dit stukje over de taaltoestanden rond Sint-Omaars
gevonden in
“Bulletin du Comité Flamand de France”
1906
pag. 81
Ik dacht onmiddellijk aan kameraad Bissezeele gezien zijn bijzondere band met Sint-Omaars.

De auteur, een bevoorrecht getuige, beschreef in 1906, hoe de rand van Sint-Omaars lange tijd zijn Vlaams karakter kon behouden dank zij zijn gesloten gemeenschap (hoveniers), maar uiteindelijk heeft moeten zwichten voor het Frans.
Hier onder volgt mijn vertaling van zijn tekst.

La Langue Flamande
Dans les faubourgs de Saint-Omer

Par M. Decroos

Een stand van zaken met betrekking tot het Vlaams in de voorsteden van Sint-Omaars, Haut-pont en Lyzel,
Men heeft reeds met veel belangstelling de geschiedenis van deze bevolkingsgroep aan de rand van Sint-Omaars onderzocht en beschreven. Het was een gemeenschap die haar taal, gewoonten en gebruiken door de eeuwen heen wist te behouden zonder zich te laten overrompelen door het oprukkende Frans. Helaas moeten we vaststellen dat vandaag (1906) het Vlaams er minder gesproken wordt.
Alleen ouderen en enkele volwassenen spreken het nog. Jongeren leren hun moedertaal niet langer meer in de huiskring. Wanneer je hun ouders hieromtrent aanspreekt krijg je steevast het antwoord dat ze met hun kinderen geen Vlaams spreken “om te vermijden dat ze zouden begrijpen wat ze onder elkaar te zeggen hebben”. Dit antwoord is slechts een boutade, de oorzaken van het wegkwijnen van het Vlaams zijn zeer verscheiden en liggen elders.
De oorzaak ligt bij het onderwijs en de militaire overheid maar ook bij de lokale overheden die evenzeer het Frans hanteren. Moesten de parochies Vlaams sprekende priesters aanstellen die hun zondagsermoenen in de volkstaal zouden houden en de catechismus in het Vlaams zouden verklaren dan zou de toestand er heel anders uitzien. Het Vlaams kreeg dan wellicht een kans om te overleven.
De tradities van deze mensen uit de “Faubourgs” van Sint-Omaars zijn uit historisch standpunt bekeken verloren gegaan. Hun taal is verworden tot een middel om zich uit te drukken dat vervangen kan worden door het Frans en dus niet langer meer nuttig is. De inspanningen om hun moedertaal te behouden waren bovendien heel zwak. Nochtans is het zo dat de lieden uit de voorsteden ten opzichte van de Fransen en de bourgeoisie een aangeboren fierheid hadden. Zij voelden zich de Vlaamse superieure hoveniers. Zelfs Vlamingen uit Buysscheure, Lederzeele, Noordpeene en aangrenzende gemeenten beschouwden zij als boeren.
Indien deze houding, van nature gegroeid, aangemoedigd ware geweest, maar met behoud van hun eigen taal, dan had het Vlaams, binnen deze groep, in zekere mate kunnen blijven doorleven. Maar de goedkopere grond aan de rand van Sint-Omaars trok arbeidersgezinnen aan en later de vele bedienden van de Spoorwegen. De infiltraties van deze nieuwkomers in hun habitat eiste zijn tol. De massale overrompeling van de voorstad verdrong de lokale bevolking naar het “Marais”. Dit had als gevolg dat de laatste dertig jaar vele huizen in de moerassen in de buurt en in Claimarais gebouwd werden. Hier voelden de uitgewekenen zich beter thuis. Ze woonden in de nabijheid van hun grond en de verplaatsingen met hun boten waren minimaal. Bovendien konden ze met hun kar en traditionele ezels, via de baan, rechtstreeks de stad en het station bereiken.
Moest deze kleine volksverhuizing zich eerder voorgedaan hebben, midden vorige eeuw bijvoorbeeld, dan zou dit gebeuren bijgedragen hebben tot het behoud van hun Vlaame taal. Minder gemengd met de Franse nieuwkomers zouden ze exclusief samenwonend in dezelfde omgeving, hun gewoonten, taal en gebruiken beter behouden hebben.
Binnen deze groep had een groot aantal familievaders hetzelfde patroniem, ze onderscheidden zich van elkaar door toevoeging aan hun naam van hun voornaam of de naam van hun vrouw. Dikwijls gaat het hier om slechts drie of vier families. Soms noemen ze elkaar bij de voornaam zodat we nog een Vlaamse Piet, Kobus, Ben enz tegenkomen. Maar meestal onderscheidt men zich van elkaar met een bijnaam of spotnaam. Helaas het moet gezegd is dit doorgaans in het Frans. De vooruitgang van de nieuwe taal lijkt dus niet meer te stuiten.
Een laatste opmerking, men kan zich nauwelijks nog herinneren dat deze voorstadbewoners Vlaams schreven. Indien het spreken van een taal onontbeerlijk is voor haar voortbestaan, is het even noodzakelijk dat ze geschreven wordt. Teksten dienen om tradities en herinneringen te bewaren. Maar vooral heeft men een ideaal nodig, dit heeft meer invloed als dat men denkt.
Dit misten de bewoners van de voorsteden van Sint-Omaars. Maar ook al is hun taal vandaag bijna verloren, ze bezitten nog de kwaliteiten en de deugden van hun volksaard. Moge hun religie, moraliteit, eerlijkheid, moed, orde en handelsgeest hen binnen de nieuwe economische context voor lange tijd beschermen

Leuven