Castrale mottes van Frans-Vlaanderen

Ik schreef:Deze foto's werden genomen zondag 29 november 2009 in Ochtezeele, dus buiten de maritieme vlakte van de driehoek Kales Sint-Omaars Duinkerke (waar de toestand was nog erger) maar ze zijn toch indrukwekkend...

De Peenebeek en de feodale heuvel (rechts), misschien de mooiste van de Franse Westhoek :





De Peenebeek...zoals ze was waarschijnlijk gedurende de Slag aan de Peene in 1677...

De gracht van de lage motte...




De castrale motte van Rubroek...1000 jaar geleden.

Een - intact! - castrale motte in en stad ??

Waar is deze foto genomen ?

... toen ik het nauwe steegje rue de l'Echelle naar boven nam had ik er geen flauw idee van dat ik langs de cirkelomtrek van de Motte Castral van Sint-Omaars liep.
Het straatje vertrek linksonder uit de Boulevard de Vauban en brengt je na een stevige klim naar het groene pleintje onder de O.L.Vrouw kathedraal (linksonder op de foto). Hier ben je op l'Enclos de Notre-Dame waar de kathedraal al je aandacht eist. De argeloze bezoeker heeft geen vermoeden welk geheim schuil gaat achter de huizenrij van de overkant. De motte die er ligt is immers volledig geïsoleerd door de stadstuintjes van de huizen die haar omringen. Dit groene eilandje kan je slechts bewonderen vanuit de lucht. Het was de plek waar een eerste donjon werd gebouwd. Achteraf deed hij dienst als gevangenis. De stad zou wat graag deze eigendom kopen. De waarde werd geschat op 6.500 euro.
Hoever staan de onderhandelingen kameraad Bissezele?

Leuven

Je bent goed op de hoogte van de actualiteit van Sint-Omaars !
De stad Sint-Omaars heeft de castrale motte net gekocht...misschien was het een beetje duurder...

Waar is deze foto genomen ?
Welk verband met de naam van onze discussie ?

Bissezeele schreef:Waar is deze foto genomen ?
Welk verband met de naam van onze discussie ?

Dat is de basiliek Notre dame de la treille (O.L.V. van het Hek), sedert 1913 kathedraal van Rijsel. Daarnaast staat de Campanile, de klokkentoren.
Het verband met de castrale mottes...... ??? Het valt wel op hoe, rechtsbovenaan de foto , de huizen in cirkelvorm gebouwd zijn. Was dat soms een motte ????
Men zou kunnen denken dat de Treille, het Hek, verwijst naar de kanseliers die recht spraken achter een Hek. Maar de naam OLV van het Hek komt van een beeldje dat voordien in de Sint-Pietersstiftkerk stond, later in de Sint-Katarinakerk en tenslotte in deze kerk waarvan de bouw pas in 1854 begon.

Polder schreef: Dat is de basiliek Notre dame de la treille (O.L.V. van het Hek), sedert 1913 kathedraal van Rijsel. Daarnaast staat de Campanile, de klokkentoren.
Het verband met de castrale mottes...... ??? Het valt wel op hoe, rechtsbovenaan de foto , de huizen in cirkelvorm gebouwd zijn. Was dat soms een motte ????

Ja.
De castrale motte werd 'miraculeus' bewaard tot 1854 en de bouw van de kerk...

Antwoord: de castrale motte van Belhof in Rubrouck. Een motte die intact is. Inderdaad is er nog de hoge motte en de lage motte ("la basse cour"). Gewoonlijk is de basse cour verdwenen...
Misschien was het de castrale motte van de familie van Willem van Rubrouck... Wie weet?

En hieronder; welke castrale motte is het?

Antwoord: in Oudezeele (kanton Steenvoorde).

Is het 'Hooghe Huys Hof' een castrale motte?
Vanuit de Romeinse weg Watten-Cassel ziet men twee hoge huizen...
De hoeve bevindt zich in Rubrouck, beneden de Balenberg.
Kent u haar geschiedenis? Was het een heerlijkheid?

Betreffende de castrale motte in het bos van Beauvoorde in Steenvoorde vinden we alleen een tekst van René Despicht (1870-1960) die in Steenvoorde heeft gewoond. Hij schrijft: "Au milieu de la foret on voit aujourd'hui l'emplacement d'un ancien château. C'est une motte entourée d'une fossé large et profond. Ce château devait avoir une ferme comme dépendance, car une seconde motte moins élevée se présente, entourée d'une fossé moins profond. La tradition ne donne rien de défini: elle parle seulement d'un fort qui s'y trouvait dans les temps reculés."
http://s4.e-monsite.com/2011/07/24/7439658la-toponymie-de-steenvoorde-pdf.pdf
Wie verder onderzoek doet over de motte van Beauvoorde, moet ook weten dat de Duitsers in de tweede wereldoorlog in dat bos gestart waren met de installatie van een lanceerinstallatie voor V1's. Veranderingen in grondniveaus zijn niet onmogelijk.
http://v1.wimme.net/index.php?option=com_content&view=article&id=58&Itemid=71

Wat dan de naam 'Beauvoorde' betreft.
In de volkstaal heeft men het over "Beeuvoorde busch" of "Beeavoorde Busch". René Despicht sprak meestal over "Beenvoorde bosch". In zijn episch verhaal Gostemme (1933) heeft hij het over "Beenvoordewoud".
Op de kadasterkaarten van 1840 wordt gesproken over "Bunvoorde".
De krakkemikkige Franse 'vertaling' tijdens de revolutie heeft er "Bois de Beaufort" van gemaakt. Zowel die 'beau' als die 'fort' was verkeerd.
Het element 'voorde' geeft het minst problemen; Een voorde is een doorwaadbare plaats in een rivier.
Het element 'beeu, beea, been, beau' is moeilijker. In de zojuist aangehaalde tekst van Despicht probeert de auteur het te verklaren als een voorde van beenderen. Maar er bestaat een brief uit 1959 van Despicht aan Prof. Willem Pee waarin hij uitlegt dat de Romeinse heirweg de Eyebeek kruist en een paar honderd meter verder de zijtak van de Eyebeek, namelijk de Rommelbeek. In Steenvoorde wordt die kruising met de Eyebeek mogelijk gemaakt doordat men een stenen wegdek door de bedding van de rivier heeft gelegd. Aan de Rommelbeek zou men het opgelost hebben door stammen van eikenbomen in de rivier te leggen, vandaar de naam 'boomvoorde' of 'bovoorde'. De link naar 'beauvoorde' is op die manier gemakkelijk te leggen. Maar er blijft volgens ons toch het feit dan men in de volkstaal sprak over beeu en beun en been. Die klankverschuiving van boom naar been lijkt ons niet zo vanzelfsprekend.
http://www.vwscahiers.be/archief/077_lente1979_RENE%20DESPICHT_Raf%20Seys.pdf
Die oversteekplaats over de Rommelbeek ligt wel heel wat dichter bij het huidige Steenvoordedorp dan bij het Bois de Beauvoorde. De heerlijkheid Beauvoorde omvatte evenwel niet enkel het bos van Beauvoorde maar ook weiden en landerijen tussen Steenvoorde en Watou.

De heerlijkheid Beauvoorde kwam in bezit van Louis de Bryaerde (gestorven in 1559). Het kasteel van de Briardes stond in Westcappel. Zijn zoon Antoine huwde in 1573 met Marguerite de Bampoele uit Wulveringem bij Veurne, 16 km verder. Dit had als gevolg dat het kasteel in Wulveringem de naam kreeg van de heer van Beauvoorde. Tot vandaag heet het kasteel van Wulveringem het 'kasteel van Beauvoorde' en een tijdlang was Beauvoorde zelfs de naam van de fusiegemeente Wulveringem-Vinkem. Jacques, de zoon van Antoine en Marguerite werd groot-baljuw van de stad en de kasselrij Veurne.
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5754450k/f74.image
http://www.beauvoorde.be/lente_2013/tekst%20ZOOM%20Peter.pdf

Dit is de Sint-Denijskerk van Noordpene. Ik denk dat de foto genomen is begin 20e eeuw, in ieder geval na de reconstructie van 1897.
Op de achtergrond zien we de heuvel 'De Tom' waar de veldslag 'Slag aan de Pene' heeft plaats gehad, in 1677.
'De Tom', waarop het Tomveld en de Heerlanden gelegen zijn, betekend tumulus of grafheuvel. 
In het latijn Tumba = graf.
In het Grieks Tumbos = grafheuvel.

In 2007 is naast de kerk het 'Bezoekerscentrum, Slag aan de Peene' opgericht.

Eigenlijk vindt men op de foto (1950?) een 17de eeuwse hoeve op een castrale motte ten zuidoosten van de kerk.
De hoeve en de castrale motte werden vernield rond 1980. Er is nu een weide.

Als je goed kijkt op deze historisch topografische kaart van 1958, zie je de 'omwalde' hoeve nog.
Deze kaart is opgemaakt in 1936 en opnieuw uitgegeven in 1958 .
Door de grotere schaal is meer detail aanwezig, de bebouwing wordt hier gedetailleerder voorgesteld, dan op vroegere kaarten.
We zien op deze kaart ook 4 omwalde woningen in Noordpene, met een landbouwfunctie.  Hoeveel zijn er nu nog ?



Bij deze onderstaande luchtfoto (onderzoek naar de analyse van de bebouwing,2004) van Noordpene zien we dat de hoeve inderdaad verdwenen is.
Maar opmerkelijk is de uitbreiding van het dorp. Eén vierde van het dorp vormt nieuwbouw (blauwe kleur).
Aan de randen van het dorp zijn zones van nieuwbouw opgetrokken.  Het merendeel woningen.
De matig onderhouden woningen (oranje) liggen verspreid over het dorp en de enkele slechte (rood) gebouwen
komen voor in het westen van Noordpene. De nog 3 overblijvende omwalde hoeves bevinden zich elk in een andere staat.
De hoeve (kasteel) gelegen midden in een bos in het zuid-westen, bevindt zich in een matige staat, de hoeve ten westen van de kerk
in goede staat, en de hoeve ten oosten van de kerk is gerestaureerd.
Wat we ter plaatse heel goed zien is dat de gebouwen rondom de kerk goed zijn onderhouden en gerestaureerd (geel).  Dit is ook te merken aan het volledig nieuw heraangelegd plein/parking dat zich tussen de kerk en het gemeentehuis bevindt.

Kan je wat meer uitleg geven van dat 'verdwenen' kasteel ?

Het was het kasteel van de heerlijkheid van Peene.

Op die schilderij:
http://museedeflandre.lenord.fr/04/tabid/131/language/fr-FR/Default.aspx

En deze gravure:
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b550001595

Heeft u meer info over dit kasteel en zijn ligging?


Een tweede kasteel bestaat nog in Noordpeene; van de heerlijkheid van de Toren.
De twee heerlijkheden waren buren:
- deze van de Toren in het centrum van het dorp (zonder de kerk)
- deze van Peene begon met het klooster.


Het kasteel van de Toren (1485 tot 1718):



Het 'vorige' kasteel van de Toren werd vernield rond 1485 tijdens een beleg van Sint-Omaars door de Fransen (déjà!). Zijn oppervlakte was groter.

Is het relevant te denken dat de twee kastelen van Noordpeene oorspronkelijk gebouwd werden op castrale motten ?

Motekastelen kunnen niet altijd vergeleken worden met een aantal sites, waar enige ophoging van het terrein binnen de wal bestaat.
Sommige kastelen zijn op een kleine verhoging gebouwd, zonder dat er van een echte mote sprake kan zijn.
Ik weet niet of we het kasteel 'de toren' een motekasteel kunnen noemen; staat het op een heuveltje ?
In de Westhoek in Frankrijk zijn betrekkelijk weinig kastelen bewaard gebleven ; Wat nog overeind staat dateert bovendien slechts uit de late middeleeuwen en de moderne tijden.
Nochtans zijn heel wat 'overblijfselen' bekend van motekastelen, waarbij het huis van de heer op een kunstmatige, meestal omwalde heuvel stond ;Een bekend voorbeeld in de buurt is de mote van Ochtezele, centrum van de gelijknamige heerlijkheid en woonplaats van de heren van Ochtezele.
In een aantal gevallen bleef de site bestaan maar werd de toren vervangen door een kasteelachtig hoevegebouw, of misschien zoals bij het 'kasteel van de heerlijkheid van Peene',  (verwoest werd door de Fransen in 1477) en later vervangen door een abdij (afgebroken in 1793)
Weet er iemand meer van het verdwenen klooster van Noordpene ?