1566-2016: de Beeldenstorm begon in Steenvoorde 450 jaar geleden

Is de kerk en de spits in 1897 gereconstrueerd in neo-gotische stijl ?

Is er eigenlijk wel eens een speciaal artikel geschreven over de Beeldenstorm in Noordpeene?
Jozef Scheerder dateert die op 17 aug. 1566, ik zou moeten nazoeken of Alain Lottin Noordpeene noemt.

cornelis schreef:Deze muurschilderingen vinden we in het Sint-Maria-Magdalenakerkje van Engelo (Englos). Onderzoek via de pigmenten en de stijl wijst uit dat het dateert van de late vijftiende eeuw.
De beeldenstorm zal hier op 15 of 16 augustus 1566 hebben plaatsgevonden. Vermoedelijk de enige plek in Frans-Vlaanderen waar de beeldenstorm nog zichtbaar is.

Ik dacht lang dat het ook met inbegrip van West-Vlaanderen de enige rest in de Westhoek was. Maar ik stuitte onlangs op deze foto van de kerk in Wervik.



Dit is klassiek: beelden werden vaak letterlijk onthoofd.

In de thesis van Leen Breyne ‘Het dagelijks leven in Wervik tijdens de Franse periode (1790 – 1815)’ kan men lezen hoe de Fransen getuigenis kwamen afleggen van de nieuwe waarden van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid.
http://www.ethesis.net/wervik_dagelijks_leven/wervik_d_l.htm

In oktober 1793 zijn ze de Medarduskerk komen plunderen. “Alle goud, zilver en koper werd meegenomen. (Sij hebben oock schandaleus geplundert en berooft al het cieraet dat daer in was, schoon dat het aldaer in de verholenste plaetsen verborgen was. Sij hebben de deure en vensters ingeslaeghen, al de silveren candelaers, bloempotten, silver seraphienen, ock de silveren lampe, als oock het silverwerck van het hospitael, bestaende in lampen, candelaers, seraphienen en al het coperwerck van de kercke hebben sij op vier waegens wechgevoert naer de natie” staat er in het Dagboek Lemaitre.

Op 28 februari 1794 schrijft dezelfde Lemaitre: “den 28 februari is geweest den alderdroefsten dagh die wij noch noyt gesien en hadden. De fransche sijn ingekommen smorgens ten 7 ueren en hebben wederom beginnen te plunteren en veel borgers quaelyck te tracteren en omtrent de 9 ueren hebben sij naer den pastors huys gegaen en aldaer geheele vrahten hout uytgehaelt en op den thoore gedraegen en onder de klocke stellinge een groot vier gemaeckt waer op het al in vier gekommen is eerst in de naelde en dan is het al om lege gevalle op den docksael waer door het ook al in brande gekommen is. De groote lyckdeure en de deure van het klein portael is door de hitte van het vier al in brande gekommen. Het sitten van d’ aermemeesters, achter het klein partael aen den lincker kant van de kerke en de vonte die stont aen de rechte sijde alwaer dicht aengelegen stont onse lieve vrauwe van schreyboom […] welck beelt met de vonte al t’ saemen is verbrandt tot asschen, het welcke oud was omtrent 155 jaeren. Den brand is ock an den thooren aen het tack genomen het welcke van hens t’ eynden is afgebrandt de autaeren sijn blijven staen mits vaussure, maer aendersints hadde hat al verbrant datter in de kerke was. Daer heeft noch groote vreese gewest dat de autaeren souden gebrand hebben mits het vier door de sterre gaeten met den wint door suerden. Den wint was fel die blies uyt den suyd westen waer door veele borgers meynden dat hun huysen souden in brand geraeckt hebben, maer god lof daer en heeft niet een huys door dit vier gebrand t’ was al of het god gelieft hadde dat soo aenstonts de kerke begonde te branden daer ontstont eenen grooten regen die groot voor deel dede om het vier die gedeurig boven de stadt vloeg te verdooven”

Tijdens de Franse revolutie hebben de Fransen vooral geplunderd en brand gesticht.

De vernielingen met weghakken van de hoofden in een stenen fries behoorde vermoedelijk niet tot de culturele opdracht van de Revolutie. Wellicht moeten we dit inderdaad situeren tijdens de beeldenstorm. Wikipedia is op dat vlak duidelijk. Ze publiceren de foto van hierboven met het onderschrift: “de Geuzen hakten de koppen van religieuze beelden tijdens de beeldenstorm”. Op de Vlaamse webstek van het onroerend erfgoed geven ze geen details. Ze vermelden slechts: “Plundering en ingrijpende vernielingen tijdens de godsdienstoorlogen, 1566, 1579...”

Ik weet niet precies welke bronnen er voor Wervik zijn, maar bij afgehakte hoofden denk ik ook in de eerste plaats aan de Beeldenstorm. Dat was een vorm van ontheiligen.

We hebben enkele zaken gevonden:

1. Op zondag 21 juli 1566 werd een preek gehouden te Meteren door Anthonis de Zwarte «...omtrent de halve achternoene in vergaderinghe van groote menichte van volcke, den meesten hoop voorzien van wapen als bussen, pycken, hallebaerden... » Vier leden van het consistorie woonden eveneens de preek bij. Na de preek stapte de predikant naar Belle op, omringd door zijn gewapende lijfwacht.

2. Anthonis de Zwarte alias Anthonis Algoet, was afkomstig uit Belle en tot 1566 « apostaet vonden cloostere van de Predieaeren binnen Ypre »
http://www.theologienet.nl/documenten/Backhouse%20beeldenstorm%20en%20geuzen.pdf
(We denken dat we dit mogen interpreteren als "Afvallige van het klooster van de Predikheren binnen Ieper". 'Prediaeren' is wellicht te lezen als 'Predicaren' wat dan weer een naam is die verwijst naar 'predikbroeders' of 'predikheren' waarmee dan de 'Dominicanen-Predikheren' bedoeld worden.)

3. In Le Beffroi: Revue mensuelle d'action régionaliste de la Flandre française, van 1 mei 1924 staat er een artikel van Abbé  R. Béhague  (pag 15-21) met de titel Méteren en 1632. Daarin staat te lezen: "La Fontaine est reliée au Mont des Cats et au Noeteboom par un chemin direct (aujourd’hui simple sentier) le long duquel, dans une prairie, sur un tertre, nous saluons en passant le fameux moulin, marqué dans la carte de Sanderus, et servant à deux usages, moulin à blé et moulin à huile – le Hemelrick Meulin."
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6369324t/f23.item
Wordt hier het straatje bedoeld dat op de Bing-kaarten aangeduid is als Rue de Godewaertsvelde ???

4. De kaart van Sanderus (1586-1664) is online te raadplegen via http://www.flandrica.be/flandrica/items/show/765
Wanneer men kijkt op pagina 202 en 204 kan men de kaart vinden waarop de Hemelrycx Meulen aangeduid is.

Bissezeele schreef:

Hier zijn zeldzame foto's van de kerk van voor 1894:






de Noordelijke en de Zuidelijke beuken zouden dateren uit de 16de eeuw... is het juist?

Hierboven is het dus precies de kerk die de Geuzen hebben gezien in 1566... Is het waarschijnlijk?

Alhoewel het neo-gotisch meubilair in de Sint-Denijskerk een gevoel van onbehagen opwekt, ontdekt men dit schilderij.

Ja, zo moet de kerk eruit gezien hebben van de XVI eeuw tot 1897.

Informatie over de geuzenpenning is te vinden op:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Geuzen-_en_aanverwante_penningen


De Geuzenpenning met het opschrift "Liever Turks dan paaps" doet me denken aan Lievin Van den Cruyse (Levinius Crucius) 1485 - 1558. Hij was pastoor te Boeschepe en rector van de Latijnse school van Belle. Hij had intense contacten met de grote denkers en humanisten van zijn tijd. Hij was een vooruitstrevende man die enorm hard gewerkt heeft voor de vernieuwing van het onderwijs. Als religieuze volgde hij uiteraard ook nauwlettend de ontwikkeling van de reformatorische ideeën. Deze vernieuwer werd eigenlijk wat 'in snelheid genomen' door het Lutheranisme, wat ervoor heeft gezorgd dat hij uiteindelijk onder druk van de reformatie weer meer ging pleiten voor inhoudelijke, essentiële waarden van het katholicisme.
Hij zette zich ten volle in om zijn gelovigen te beschermen tegen Luther en de ketters. Hij schreef een didactisch gedicht in het Latijn met de titel: De oproep van Levinus Crucius tot de christelijke vorsten opdat zij onderling vrede zouden sluiten en het zwaard zouden richten tegen de Turk en tegen Luther met zijn samenzweerders en fanatieke aanhangers. Toegevoegd zijn enkele uiteenzettingen over punten van het orthodoxe geloof. Het is geschreven tussen 1531 en 1536 en uitgegeven in 1543, net op tijd om aangeboden te worden aan Karel V tijdens een bezoek aan de Nederlanden.

....Althans als we de geschiedenisboeken mogen geloven...maar er zijn ernstige aanwijzingen (geen bewijzen) dat de 'Beeldenstorm' de dag voordien in Krombeke begon (Blondeau, blz.67).

Ja, maar op 20 februari 2016 heeft Bissezeele reeds de aandacht getrokken op het artikel van Luther Zevenbergen die na studie van de versie over Baasrode en die over Krombeke stelt dat er dus weinig twijfel kan zijn dat de algemene consensus rond Steenvoorde juist is.
Ik vermoed dat de auteur Luther7bergen is die ook op dit forum actief is.

http://lutherzevenbergen.nl/2016/02/and-the-winnerrr-is-steenvoorde/

Bissezeele schreef:

beeldenstorm450.eu schreef:
Sint-Pieterskerk: Steenvoorde

Op 10 augustus begon de Beeldenstorm in de westhoek. Die dag werd alleen het Sint-Laurens klooster bestormd. De rest van Steenvoorde en dus ook de Sint-Pieterskerk volgden op 16 augustus. In de kerk schijnt nog een klok uit het Sint-Laurensklooster bewaard te worden.

http://www.beeldenstorm450.eu/fr/herinneringen-aan-de-beeldenstorm/

Kan iemand het bevestigen?  

Ik heb dat inmiddels kunnen bevestigen.
Johan Decavele heeft er recent nog over geschreven, en in het artikel staat ook een foto.
Deze week kom ik in Steenvoorde en dan wil ik zelf eens gaan kijken.
(een soort protestantse bedevaart, niet vergeten om vanmiddag mijn hallebaard te slijpen)

@Polder:
Dat klopt, ik ben dezelfde.

@Cornelis,
misschien kun je het artikel lezen dat Polder linkte.

De aanwijzingen zijn niet zo sterk. Het is zelfs zo dat er letterlijk 9 september staat. En dat past precies in de nieuwe ronde die tussen 5 en 10 september vanuit Roesbrugge werd ondernomen.
Verder is de bron een rijmpje dat op de achterkant in een cartularium staat. We weten niet waar het rijmpje vandaan komt, we weten niet of het anders dan literair bedoelt is en we weten niet eens of het cartularium nog wel bestaat. Deze ene aanwijzing is een opeenstapeling van onzekerheden.
Daartegenover staan de bronnen (ik heb er drie geciteerd in mijn artikel) waarin Steenvoorde letterlijk als het begin wordt genoemd. Uit die bronnen blijkt duidelijk dat men in die tijd wist dat het in Steenvoorde begon. Je hebt dus één zeer twijfelachtige bron die je ook nog eens verkeerd moet lezen, tegenover drie solide bronnen die expliciet Steenvoorde als het begin aanwijzen. (waaronder het stadsbestuur Ieper en de vierschaar van Kasselrij Ieper)

Luther7bergen schreef: Je hebt dus één zeer twijfelachtige bron die je ook nog eens verkeerd moet lezen,  

De discussie heeft dus betrekking op volgende tekst die we kopiëren uit het artikel van Zevenbergen:

Neghen daeghen naer oUst, snaeVens ten zes Uren, feL
Ghinghende gheUsen Van Roosbrigghe, zonder treUren, sneL
Naer CroMbeke en Wierpen de beeLden Uut der kerken zoet,
En hebbense gebrandt, spYts paUs, prInCe ende CLerken Vroet.

Het chronogram in de tekst wijst duidelijk naar 1566 en de tekst moet dus vermoedelijk voor 1600 geschreven zijn. Immers de letter D wordt niet gerekend als 500, wat pas rond 1600 gebruikelijk werd. De W rekenen we als dubbele V en de Y als dubbele I. U wordt als V verrekend.

De hypothese dat George Rataller (1528-1581) de auteur was, kan kloppen wat de data betreft.

Het verwerken van een betekenisvol chronogram in een vers wijst er wellicht op dat het niet om vrijblijvende fictie gaat.

Wanneer we van het vers echter alleen de hoofdletters tellen (behalve de beginletters van de zinnen) komen we uit op 1558. De auteur laat bewust drie keer de letter i en één keer de letter u in kleine letters staan. Wat betekent dit ?

Het volstaat om met Google te zoeken naar de tekst “daeghen naer “ om een overvloed van aanwijzingen te krijgen dat “naer” te lezen is als “na” en niet als “van”. Dit pleit voor 9 september.

Er is ook sprake van een tweede vers. Is de tekst daarvan beschikbaar ? Is daar ook een chronogram in verwerkt ?

Polder schreef:
Het verwerken van een betekenisvol chronogram in een vers wijst er wellicht op dat het niet om vrijblijvende fictie gaat.

De chronogrammen zijn wel op een achterzijde van een cartularium-blad geschreven. Er duiken in droge ambtelijke stukken wel vaker versjes of rijmpjes die niets met het stuk te maken hebben. Het is zeker niet bedoeld om een gebeurtenis vast te leggen. Al kan het liedje natuurlijk wel feitelijke gegevens bevatten.

Er is ook sprake van een tweede vers. Is de tekst daarvan beschikbaar ? Is daar ook een chronogram in verwerkt ?

Ja, die luidt:

In VLaenderLandt, ten haLf oUste, Up onser VraUWe daCh
Wast, dat Men de Cristen reLYgYe zeer benaUWen zaCh

Ook van dit tweede chronogram is de jaartalwaarde 1566.
Ook hier is het opmerkelijk dat de auteur de letter i in het woord Cristen in kleine letter laat staan. Als we die dan niet meerekenen komt de jaartalwaarde uiteraard op 1565.

Volgens mij mogen we toch besluiten dat de auteur, los van de context waarin zijn versjes voorkomen, de wil had om zijn teksten te dateren, met name in 1566.

Deze bedenkingen doen niets af van de conclusie die Zevenbergen maakt dat de gebeurtenissen in Krombeke wellicht op 9 september 1566 plaatsvonden.

Zijn er forumleden die ervaring hebben met chronogrammen waarbij de grootte van significante letters gemanipuleerd werd? Meestal worden ze allemaal in hoofdletters geschreven.